پرسش :

به استحضار می‌رساند: 1. جمعی از جانباختگان منا[1] را بدون اذن اولیاء دم بر اساس اظهار نظر مأموران سعودی طبق مذهب حاکم عربستان غسل داده, کفن کرده اقامه نماز گردیده و درم نطقه حرم دفن کرده‌اند. حال با توجه به اینکه اولیای دم خواستار بازگشت جنازه عزیزانشان به ایران هستند تکلیف شرعی چیست؟ آیا نبش قبر و انتقال جایز است؟ 2. اجساد برخی از عزیزان دفن شده به صورت ناشناس دفن شده است با توجه به درخواست بازماندگان مفقودین و لزوم شناسایی اجساد, آیا نبش قبر و انتقال جایز است؟ نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت و سرپرستی حجاج ایرانی

پاسخ :
بسم الله الرحمن الرحیم و ایاه نستعین
1. از خدای سبحان غفران و رضوان ضیوف‌الرحمن و اجر و صبر بازماندگان معزّز و محترم مسئلت می‌شود.
2. نبش قبر در مفروض سؤال بر خلاف مصلحت و در بعضی از حالات بر خلاف احتیاط لازم است.
جوادی آملی / 3 محرم ‌الحرام 1437

پی‌نوشت:
[1]. این حادثه در مراسم حج سال 1436 هـ.ق / 1394 هـ.ش رخ داده است و تعداد 2236 نفر از کلّ حاجیان و تعداد 465 نفر از حاجیان ایرانی در حال احرام جان باختند و این رخداد بر اثر سوء مدیریت و شبه عمد مسئولان حج آل‌سعود به وقوع پیوست و در میان آنان برخی از عالمان و مسئولان ایرانی از جمله سردار لولاگر مسئول اطلاعات و عملیات کل سپاه پاسداران, آقای رکن‌آبادی سفیر سابق ایران در لبنان, آیت الله مؤیدی قمی و حجت‌الاسلام و المسلمین قلی‌پور گیلانی از اساتید معروف حوزه علمیه قم، حضور داشتند.